Old soldiers never die… De Harley ‘Liberators’

In 1945 zijn we bevrijd. Door de Amerikanen. Op Harley-Davidson Liberators. Dat weet iedereen. En het is niet waar. Want veel Nederlanders  zijn bevrijd door geallieerden  uit Engeland, Canada of Polen. En die Liberators waren te laag en te zwaar voor ons drassige landje

De Amerikanen gebruikten de motoren dan ook niet in de frontlijn. Ze werden ingezet voor politie en escortewerk. Er werden koeriersdiensten mee gereden en als het mee zat wat lichte verkenningsritten mee gemaakt. Maar door de bevrijde burgerij die de Amerikanen op hun Harleys voorbij zagen daveren werden de zijkleppers dus ´Liberators´genoemd.

Iedereen die een stap verder is dan de kreet ‘Liberator’ weet dat we het over Harley-Davidsons WLA en WLC types hebben. Dat waren nazaten uit de WL reeks, de 45 CUI (cubic inch displacement of ook zo’n 750 cc) zijkleppers. Die zijkleppers hadden een eenvoudige dekselvormige cilinderkop en werden dus ook kozend ‘flatheads’ genoemd.

De ‘W’ stond vanaf 1937 voor de serie aanduiding van de 750 cc zijkleppers met gesloten smeersysteem. De ‘L’ gaf de compressie aan.  Vreemd genoeg staat de ´L´in Harleys afkortingenbijbel voor ` Hydroglide Big Forks´ en ´High Compression´. 1 op 7,5 was hoog in 1942. Feitelijk waren de WLA medium compressed met een compressievoud van ongeveer 1 op 5.
Die flatheads waren geen  Big Twins, maar ze waren wel betrouwbaar. De zijklep constructie maakte dat hun rendement niet erg hoog lag. Maar het gebrek aan vermogen zorgde er wel voor dat de zaak nooit overbelast werd.  In essentie liep de bouwlijn van deze blokken van 1929 tot 1971. De laatste 45 CUI blokken kwamen terecht in Servicars. Uit restbestanden bleven er WL’s opduiken tot ver in de zestiger jaren. De ´Urban legends´over vondsten en vindplaatsen blijven waarschijnlijk nog wel een eeuw rondzoemen. Kent u dat verhaal van de Britse boer al die ergens in de zeventiger jaren nog zijn spa in de grond stak? Nee? Hij vond 24 ingekratte, geconserveerde WLA’s. Het kunnen er ook 36 zij n geweest. Al met al werden er tijdens WOII alleen voor de diverse legers meer dan 70000 WL’s gemaakt. Plus naar zeggen  voldoende extra onderdelen om er nog eens 30000 op te bouwen.

En dan is het aardig om te weten dat de legerstrategen de gemiddelde  totale levensduur van zo´n Harley-Davidson WLA onder oorlogsomstandigheden hadden berekend op… 30 dagen. Het leger vroeg offerte aan in 1937 en kreeg de eerste 2 prototypes in 1939. Tussen januari en maart 1940 bestelde het leger de eerste 400 WLA´s waarvan de carters ´WLA´ ingeslagen hadden. Daarmee kreeg concurrent Indian de genadeslag.

Vanaf 1942, na Pearl Harbour, produceerde Harley uitsluitend voor het leger. De geuzennaam  ‘42WLA’ was geboren. Het leeuwendeel van de ‘WLC’ machines kwam uit 1943. Dat werden ´43WLC´s´ dus. De in het blok en in onderdelen ingeslagen nummers kunnen de historie van een motor verklaren. Maar de frames werden indertijd af fabriek niet genummerd.

WLA stond in den beginne voor WL type Army. De legerfietsen dus. Later werden er naar de wensen van de Canadese buren ook WL types gemaakt die wat afweken van de WLA’s. Zo hadden de WLC’s , met de ‘C’ van ‘Canada’ ook een handbediende koppeling en zat het gas aan de andere kant. De WLC´s had ook wat zwaardere componenten, doorgaans delen die van de Big Twins geleend waren, dat gold ook voor de 18 inch wielen die onderling uitwisselbaar waren en zijn omdat de trommels op de naven werden geschroefd. De WLA´s hadden voorwielen met spaken van ongelijke lengtes omdat ze aan de ene kant in de remtrommel staken. De WLC´s hadden ook Canadese black out verlichting. De lange voorvork die ook in de Russische motoren wordt gevonden is origineel en werd ook in de eerste serie gemonteerd van de WLC voor het Canadese leger.
De WLA´s waren gebaseerd op burgerfietsen. De verschillen zaten hem in het feit dat alle glimmende delen geblauwd, geparkeriseerd of zwart gemaakt werden. Sommige delen werden gewoon blank aluminium gelaten. Maar tussendoor maakte Harley gewoon de glimmende magazijnvoorraden op. De oorlogsmachines hadden natuurlijk black out verlichting ondanks het feit dat de gewone 6 Volt installatie daar al aardig bij in de buurt kwam. De spatborden werden aan de zijkanten hoog open gesneden om te voorkomen dat ze zich vulden met modder. Later na de oorlog, bij de zogenaamde ´Maaskant Liberators´werden die spatborden aan de zijkanten weer van ingelaste stukken voorzien. Achter op kwam optioneel een stevige drager voor bijvoorbeeld een radio, er werd een munitiekist gemonteerd en aan de voorvork kwam een groot lederen foedraal voor een Torso machinegeweer. Eencarterbeschermer en valbeugels hoorden er ook bij. Windschermen warden minder vaak gemonteerd, het onderhoudsvriendelijke oliebad luchtfilter hield het vuil buiten en de carterventilatie werd aangepast om binnendringen van water te voorkomen.

Er zijn ook heel veel WL motoren met de WLR aanduiding naar Rusland gegaan in het kader van Land Lease contracten in WOII. Er zijn bronnen die vermelden dat een aantal WLR’s voor Rusland uitgerust waren met een 4-versnellingsbak met achteruit op speciaal verzoek van het Russische leger. Zo konden de Harleys van (M72) zijspannen worden voorzien. De Russen zetten de motoren overigens wel in de frontlinies in. Het juiste aantal is nogal vaag, maar het zijn er veel geweest. Er wordt gesproken over ca. 30000 stuks. Helaas liggen er veel ondergedoken in de koudste wateren omdat een groot aantal schepen door de Duitsers op weg naar Rusland tot zinken zijn gebracht.

In verre gebieden rijden er nog steeds exemplaren rond. Maar die moeten gewoon nog vreten voor hun brood en zijn 65 jaar lang lopend gehouden met alles wat er maar op pas te maken was. Denk aan metrische schroefdraden en Lada zuigers. Kenmerkend voor de WLR machines was dat ze een langere voorvork hadden. Dat gaf meer broodnodige grondspeling. En het verklaart de vlekkeloze pasvorm van M72, Ural en Dnepr wielen. De kans om een WLJ motor te vinden ongeveer net zo gering als de kans om een Rikuo te vinden. Maar toch is er een aanzienlijk aantal WL´s in Japan terecht gekomen (bj. 1951). Tijdens de politionele acties reden er Nederlandse WLA´s op Java en Sumatra.  Dat stukje neo kolonialisme kostte ons bijna nog de Marshall hulp omdat de Amerikanen vonden dat we een agressief opererende koloniale mogendheid waren. Later leverde Harley ca. 425 WLH machines (bj. 1950). Met de H van Holland. De meeste motoren zijn door de Marechaussee gebruikt tot in de jaren 60.

De WL types vandaag de dag
Het huidige verkeersbeeld maakt dat een goede WL tegenwoordig weer prima mee kan in het verkeer. En het is tot op de dag van vandaag een makkie om een WL in topconditie te krijgen. Alle onderdelen zijn makkelijk ( maar inmiddels meestal als replica) te krijgen. Kijk wel even voor dat u wat koopt. Want de productiekwaliteit verschil nog al eens. Daarom is het handig zaken te doen met specialisten zoals de Utrechtse Ger Dijkshoorn,

Larry Elias en The Saddlery. Motorsloop Feelders wil ook nog al eens onverwachte vondsten hebben. Deze mensen hebben niet alleen de spullen, maar weten ook waar over ze praten. Helaas is er in de Harley wereld immers altijd een groot deel zelf uitgeroepen specialisten geweest. Bluffers van het soort dat meer stuk maakt dan je lief is maar toch dapper incasseert. De benodigde kennis is niet alleen van belang om een restauratie niet tot een samengeraapt geheel, maar tot een modeljaar authentiek resultaat te brengen. Hoewel een ieder zich op dat vlak natuurlijk zijn vrijheden mag veroorloven. Harley maakt immers The Great Freedom Machines. Het op 16 inch velgen zetten van Liberators is optisch misschien verleidelijk, maar niet origineel.

En de machine gaat er aanzienlijk beroerder door rijden en sturen terwijl ook het banden wisselen er niet makkelijker op wordt. Riskanter wordt het wanneer slimme Willies aan de blokken en bakken gaan sleutelen. Hoe simpel een zijklepper of een drie bak ook zijn. Voor het in lijn boren van de krukaslagers zijn er een goede montagesteun en een speciale lijn honer nodig om de krukaslagers in lijn te krijgen. En de ontsteking, de oliepomp en de tandwielen voor de nokkenassen hebben ook al menig sleutelaar tot waanzin gedreven.

Om zo´n Oorlogsmodel helemaal origineel als ´af fabriek´te maken is een hoop historische kennis en onderzoek nodig. En erg veel geld. Om er eentje op te bouwen zoals hij in ´field service´ actief was? Dan zit je al gauw goed. En prijstechnisch valt het mee.

De prijzen
Intussen zijn de onverwacht opduikende topstukken voor bijna niets legendarisch. Een redelijke WL met een meestal duister militair verleden kost ongeveer 6000-8000 euro. Zo’n machine kan aardig ogen en technisch redelijk tot goed zijn. Een mooi en goed gerestaureerd exemplaar kan in burger pak of in gevechtstenue wel 15000-16000 euro kosten. Voor geheel authentiek gerestaureerde WLA- en WLC modellen is intussen al omstreeks de 25000 euro betaald. Extreem zeldzame origineel aan Japan of Nederland geleverde motoren hebben blijkbaar niet veel of geen meerwaarde.

De inzetbaarheid: Zo’n AOW gerechtigde motor heeft zijn beperkingen. Hij is nadrukkelijk onderhoudsgevoeliger dan een Honda uit 2008. Maar het onderhoud is eenvoudig en niet duur. Met een kruissnelheid van 70-80 km/u komt zo’n Harley goed mee in het secundaire verkeer. En uit ervaring weten we dat dagreizen van 400 km gewoon probleemloos gemaakt kunnen worden.
Het fotomodel boven in het artikel is een WLA die in 1961 gekocht is voor 110 gulden en is nu al drie generaties binnen de familie. De motor met ‘Maaskantspatborden’ is nooit gerestaureerd, maar wel een aantal keren technisch weer helemaal in orde gebracht. Ook nu is de motor klaar voor elke willekeurige eis

Een laatste tip: De onderdelenvoorziening van de motoren is voorbeeldig. En de ombouw naar een primaire riemaandrijving is onzichtbaar maar zoveel beter.

Boek:  How to Restore Your Harley-Davidson: Bruce Palmer: ISBN 9780879389345

Site: www.hdcliberator.nl en www.theliberator.be

Specialisten: Ger Dijkshoorn, www.prostreetholland.com

Harley sloop Feelders, www.hd-sloperij-feelders.nl

Larry Elias, 0345-505426 / 06-51125797

HD shop de Oldtimer, www.hd-shop-oldtimer.nl

Hoekstra, www.hoekstraclassics.nl

De modellen 750 cc zijkleppers.
Het 750 cc zijklepblok is van 1929 t/m 1973 in productie geweest. In de tweewielers werd hij in 1952 Vervangen door het K model, waarbij de versnellingsbak één geheel vormde met het motorblok. Dit was weer de oervader van de latere Sportster modellen. In de Servicars bleef men het 750 cc blok t/m 1973 gebruiken, waarna deze driewielers uit productie werden genomen.
De 750 cc zijkleppers zijn in een aantal uitvoeringen gefabriceerd. De belangrijkste modellen zijn bij de tweewielers:
WL = burger model met 750 cc zijklepmotor
WLH = Speciaal model voor de Hollandse overheid (ongeveer 427 gefabriceerd)
WLJ = Speciaal model voor de Japanse overheid
WLD = sportuitvoering
WLDR = snellere sportuitvoering
WR = race-uitvoering speciaal voor kombanen
WLA = normaal legermodel
WLC = Canadees leger model

De leger motorfietsen, De befaamde 42WLA

 Identificatie in een oogopslag. Type 42WLA

 Type 1 Hoog gemonteerde ammo box, eerste model voorspatbord, rond luchtfilterhuis, hoog gemonteerde koplamp, Geen black out stadslicht, onbehandelde carterhelften, versnellingsbak en koppen, fietspedaal als kickstartpedaal, zilver gelakte carburateur body, aluminium inlaatspruitstuk, vroege data plaatjes, aluminium inlaatspruitstuk, contactslot  met H 700 sleutel, skai windscherm schort.

Type II Hoog gemonteerde ammo box, eerste model voorspatbord, rond luchtfilterhuis, laag gemonteerde koplamp, geen black out stadslicht, ongespoten carter, bak en koppen, fietspedaal als kickstartpedaal, zilver gelakte carburateurbody, aluminium inlaatspruitstuk, vroeg model info plaatjes, ontsteking met H 700 sleutel, skai windscherm schort.

Type III Hoog gemonteerde ammo box, eerste model voorspatbord, rechthoekig luchtfilter, laag gemonteerde koplamp, black out stadslicht ( v.a. ca. 42WLA20395) niet gespoten carter, bak en koppen, fietspedaal op kickstarter, halverwege de serie vervangen door een gewoon rond stuk staf, zilver gelakte carburateurbody, aluminium inlaatspruitstuk, vroeg model info plaatjes, ontsteking met H 700 sleutel, skai windscherm schort.

Type IV Laag gemonteerde munitie kist, eerste model voorspatbord, rechthoekig luchtfilter, laag gemonteerde koplamp, black out stadslicht, Legergroen gelakt  carter en bak, zwart gelakte cilinderkoppen, rond kickstarterpedaal, zilver gelakte carburateurbody, aluminium inlaatspruitstuk, vroeg model info plaatjes, ontsteking met H 700 sleutel, skai windscherm schort tot juni 1943, daarna canvas. 

Type V Laag gemonteerde munitie kist, eerste model voorspatbord tot ca. 42WLA53000, daarna tweede model voorspatbord, rechthoekig luchtfilter, laag gemonteerde koplamp, black out stadslicht, Legergroen gelakt carter en bak, zwart gelakte cilinderkoppen, rond kickstarterpedaal, leger groen (olive drab) gelakte carburateurbody, stalen inlaatspruitstuk, vroeg model identificatieplaatjes, onstekingsschakelaar zonder sleutel, ingeperste tekst ´OIL´in olietank, windscherm met canvas schort.

Type VI  Laag gemonteerde munitie kist, eerste model voorspatbord tot ca. 42WLA53000, daarna tweede model voorspatbord, rechthoekig luchtfilter, laag gemonteerde koplamp, black out stadslicht, Legergroen gelakt  carter en bak, zwart gelakte cilinderkoppen, rond kickstarterpedaal, leger groen (olive drab) gelakte carburateurbody, stalen inlaatspruitstuk, laat model identificatieplaatjes, onstekingsschakelaar zonder sleutel, ingeperste tekst ´OIL´in olietank, windscherm met canvas schort.

Type VII Laag gemonteerde munitie kist, tweede model voorspatbord, rechthoekig luchtfilter, laag gemonteerde koplamp, black out stadslicht, legergroen ( olive drab) gelakt carter en bak, zwart gelakte cilinderkoppen, rond kickstarterpedaal, leger groen (olive drab) gelakte carburateurbody, stalen inlaatspruitstuk, laat model identificatieplaatjes, onstekingsschakelaar zonder sleutel, snorkelpijp op carterontluchting, breatherpipe op de versnellingsbak, ingeperste tekst ´OIL´in olietank, windscherm met canvas schort.

Met dank voor de foto’s familiearchief Garty Hoedt